Pagina 14 Siła symbolu (NL)  B2-2022 PNKV BiuletynOnline.

De kracht van het symbol

Tadeuszsz Trepkowski (1914 – 1954)

Joanna Paszkiewicz-Jägers

De beroemdste van Tadeusz Trepkowski's posters, "NIE!" (Neen) werd in 1952 gemaakt als een anti-oorlogswaarschuwing. En nu, met de bombardementen op Oekraïne, is het de poster voor vandaag geworden. Het is de moeite waard eraan te herinneren dat in 1955 deze poster in gewijzigde vorm gedurende twee weken het stadscentrum van Warschau domineerde. Dit werd gedaan door de "Zamecznikowie" - Stanisław Zamecznik (geb. 1971) en Wojciech Zamecznik (geb. 1967), twee multi-getalenteerde neven. Tot hun verdiensten voor de Poolse toegepaste kunsten behoren de ontwerpen voor de visuele omlijsting van massa-evenementen. Een daarvan was het Vijfde Wereldfestival van Jeugd en Studenten voor Vrede en Vriendschap, een grote internationale manifestatie die het gezicht van het heersende regime moest verstevigen en bijgevolg heeft bijgedragen tot de versoepeling ervan.

Warschau werd gekozen als de locatie voor het vijfde festival. De hoofdstad van Polen werd bezocht door delegaties uit honderdveertien landen met verschillende politieke stelsels. Twee weken lang kregen de burgers van Warschau, overweldigd door de herinnering aan de oorlog, vernederd door politieke knechting en de moeilijkheden van het dagelijks leven, de kans om rechtstreeks in contact te komen met hen die, zoals bleek, een vreugdevol, zorgeloos en gelukkig leven konden leiden in een politiek systeem dat als vijandig werd bestreden. De impact van het Festival had magische kwaliteiten... Een jaar later beleefde Polen een politieke dooi, de maand oktober van 1956.

De inaugurele parade van wereldafgevaardigden zou door het centrum van Warschau trekken langs de Marszałkowska-straat. Op de kruising van de Marszałkowska- en de Świętokrzyska-straat stond nog een overblijfsel van een hoog gebouw dat vlak voor de oorlog was gebouwd als hoofdkwartier van de Postspaarbank en tijdens de opstand van Warschau was verwoest. Op het geraamte van dit gebouw werd het tot drie verdiepingen vergrote vlak van Tadeusz Trepkowski's poster "NIE!" geplaatst. Op de plaats van de bom werd een enorm gat uitgesneden, waarop volgens het concept van de kunstenaar de ruïnes worden weerspiegeld. Het liet de echte ruïnes van Warschau zien, een uitzicht dat ik me nog steeds herinner.

Ook de mars van de Japanse delegatie staat in mijn geheugen gegrift. Gekleed in het wit, liepen de Japanners terwijl ze het woord "Hiroshima" scandeerden. Degenen die aan het hoofd marcheerden, hielden een over de hele breedte van de weg gespannen spandoek vast met het enorme opschrift NO MORE HIROSHIMA! Die dag, 6 augustus 1955, was het tien jaar geleden dat een kernraket werd afgevuurd op de stad met 320.000 inwoners.

Tadeusz Trepkowski (1914 - 1954) behoorde net als Henryk Tomaszewski tot de eerste generatie van de Poolse affiche-school. Hij leefde een kort leven en stierf plotseling met achterlating van een oeuvre van zo'n tachtig posters (de poster "NIE!" bevindt zich in de collectie van MoMA - Museum of Modern Art in New York). De werken van Tadeusz Trepkowski, ook zijn vroegste, vooroorlogse werken, worden gekenmerkt door het gebruik van kracht en eenduidigheid vervat in een symbool. Door symbolen, zoals een geweer, een hand, een oor, een vaandel, een ketting, een hamer, een vogel of een vioolsleutel ruimtelijk te isoleren en uit te vergroten, gaf hij ze een bijzondere zeggingskracht en doordrenkte ze tegelijk met een karakteristieke poëtica; scherper of zachter, afhankelijk van het onderwerp. En hij behandelde elk onderwerp met meesterschap. Zijn vooroorlogse affiches waren vaak reclame, terwijl zijn naoorlogse affiches vaak agitatief waren (ik gebruik de term "propaganda" niet vanwege de negatieve connotaties), in overeenstemming met de eisen van een gecentraliseerde en politiek georiënteerde opdrachtgever. Zo was het "NIE!" affiche, dat zeventig jaar nadat het werd ontworpen resoneert met onze reacties op de dagelijkse aanblik van ruïnes en puinhopen die de indringers in Oekraïne hebben achtergelaten.

Het affiche van Tadeusz Trepkowski, dat door vakmensen bijzonder werd geprezen en door het grote publiek algemeen werd erkend (affiches waren in die tijd straatkunst en overschreden in de jaren zeventig de drempels van de galeries), was een affiche in warmere tinten. Het was een van de laatste affiches die werden ontworpen voor het Vijfde Internationale Fryderyk Chopin Concours dat in februari-maart 1955 in Warschau werd gehouden. Het bevatte een meer dan gewoonlijk complexe reeks symbolen: een enigszins schematische afbeelding van een pianoklavier, de silhouetten van wilgen die kenmerkend zijn voor het Mazovische landschap dat in de verte afneemt, en de hemel verlicht vanaf de lijn van de horizon. Deze poster richtte veel thema's op, prikkelde de verbeelding...

De beknoptheid en zuiverheid van compositie die kenmerkend zijn voor Tadeusz Trepkowski doken plotseling weer voor me op toen ik aan het snuffelen was in een internationale verzameling affiches voor reclame van luchtvaartmaatschappijen. Wat een lucht zit er in zijn poster! De letters L O T aan de bovenrand zijn groot maar zeer dun, het silhouet van het vliegtuig is klein, hoog geplaatst en pas vanaf de onderrand van het affiche komt het kleine en smalle gouden silhouet te voorschijn van het Paleis van Cultuur en Wetenschap, dat toen waarschijnlijk nog in aanbouw was. Twee kleuren domineren deze affiche voor LOT: azuurblauw en goudgeel. Ze introduceren spiritualiteit.

- - -